سؤال اصلی از مدیران سینما این است که آیا انتقام و تهور، بازنمایی «جنگل انسانی»، ناهنجاری‌های اپیدمیک و سادیسم شیزوفرنی آمیخته با تمایلات جنسی و خشونت لاقیدانه و قساوت‌مندانه و... سینمای مصلحانه در ژانر اجتماعی محسوب می‌شود!؟

یادمان رفته که در جامعه مهدوی به‌جای خباثت، زیبایی جلوه دارد. اگر قبول کنیم که شرارت و بدی‌ها امر معدوم‌اند و نه وجودی، پس چه سودی دارد که دعوا شود که آیا این شرارت‌ها در جامعه وجود دارند یا خیر!؟ چرا جماعت منوالفکر اصرار دارند بگویند این شرارت‌ها به صورت گسترده ای در سطح وسیعی از جامعه ایران وجود دارد و تمام تلاش خود را بکار می برند تا به آن جنبه واقع‌نمایی هم بدهند؟

پروانه مربی شنای کودک محله امامزاده یحیی است که فیلم او در استخر، در گوشی‌ها پخش شده است. همسر او «هاشم» (با بازی امیر آقایی) از گنده لات‌های محله است که دار و دسته اراذلش به هیچ‌کس و هیچ‌چیز رحم ندارند. هاشم که احساس می‌کند آبرویش رفته، پروانه را می‌کشد! «حجت» (با بازی جواد عزتی) برادر کوچک هاشم که ظاهراً اخلاق‌گرا است، پی کار هاشم را می‌گیرد تا رضایت او را بگیرد اما پدرزن هاشم می‌گوید که موقعی هاشم را می‌بخشم که معلوم شود چه کسی فیلم را پخش کرده است. حجت هم با کمک «مصیب» که از نوچه‌های هاشم است، سرنخ را از میان اراذل پیدا می‌کند که گوشی همراه ظاهراً برای یکی از معتادها بوده است. البته روند معاون شدن مصیب هم این‌گونه بوده است که هاشم افرادی را فرستاده تا به او تجاوز کنند و به درخت ببندند و فیلمش را بگیرند! بعد از گذر از این مراحل و سلسله‌مراتب، مصیب به دستیار ارشد و معاون هاشم تبدیل‌شده است! و نهایتاً معلوم می‌شود که خود «مصیب» سپرده بوده تا خانمی از پروانه فیلم بگیرد تا بدین‌صورت هاشم را سرکوب کند و خودش جانشین او بشود.

این نوع از سینمای «خراب شهر» می‌خواهد دائماً به گذشته خود رجوع و به ‌نوعی آن را بازیافت کند. نام این فرایند را پاستیش (Pastiche) می‌گذاریم، پاستیش یا تقلید که به یک فرم زیبا شناسانه پست‌مدرن اشاره دارد. فرمی که به ‌نوعی تقلید از عناصر، سبک‌ها و جنبه‌های زیبا شناسانه‌ای که در گذشته وجود داشته‌اند و اکنون از میان‌ رفته‌اند و دیگر وجود ندارند. پاستیش کاری نمی‌کند جز رو آوردن و آشکار کردن کلبی مشربانه همین منطقی که بر تولید آثار هنری و زیبا شناسانه حاکم است. یعنی از میان بردن مرزهایی که پدیده‌ها را از هم جدا می‌کند و روی ‌آوردن به تکرار و تقلید پیوسته سبک‌ها و فرم‌هایی که از میان‌ رفته‌اند و دیگر وجود ندارند.

البته مهمترین تمایز فیلم سینمایی شنای پروانه از نظایر همچون «ابد و یکروز» خود در آن است که اهالی این خانه که شبیه کوخ است؛ ‌ دیگر سودای مهاجرت از ایران را ندارند و خواهر خود را هم به بیگانه نمی‌فروشند! بلکه شبیه به کوخ‌نشین‌های دیکتاتور، تمام ناهنجاری‌ها و بی‌غیرتی‌ها و مصائب ریزودرشت خود را با عدالت فردی و شخصی، از جنس قیصر، حل‌وفصل می‌کنند و حتی حاضرند تا پای جان به مصاف با قانون و پلیس هم بروند!

فیلم سینمایی شنای پروانه همچون سایر نظایر خود سعی ویژه ای مبذول می دارد تا در تصویرسازی مخاطب خود را به این باور برساند که در ایران، قانون و قوای انتظامی فقط نقش لودر و قلع وقمع کننده دارند و از این جهت در فیلم هیچ سیستم دفعی و پیشگیرانه‌ای از قانون نشان داده نمی‌شود و مجریان قانون همیشه مغلوب و منزوی ترسیم شده و مکانیسم تمام جرائم و بزه‌کاری‌ها برای اهالی محله فاسد، باز است و نه‌تنها هیچ پادگان و پاسگاهی در آن محله نیست؛ بلکه اساسا پلیس جرئت عرض‌اندام عادی را ندارد. تصویرسازی سیاه و بدون پشتوانه قانونی و انتظامی از جامعه ایران که برای درک آن کافی است تا مخاطب توجه کند به نمای عربده‌کشی و دارو دسته نیویورکی هاشم که دوربین از نمای دور و به صورت لانگ‌شات آن‌ها را نشان می‌دهد و نه نمای نزدیک! تصویرسازی ویژه ای با این پیام که دستگیری ما، ‌ نه برای عبرت و نشان دادن پشیمانی، بلکه برای باز شدن اقتدار دیگری از ما خواهد بود و گویا دارند رجز فتح و پیروزی می‌خوانند!

در فیلم سینمایی شنای پروانه ابتدا به نظر می‌رسد که تنها وجه معمایی و تعلیق فیلم، رفع سو ظن نسبت به خواهر خانواده است اما تدریجاً و موذیانه، فیلم، رفع تعلیق می‌شود و کاملاً با قهرمان منفعل، سمپاتیک ایجاد می‌کند. این در حالی است که مرکز ثقل فیلم که مخاطب را کاملاً درگیر می‌کند؛ سیر تحول «حجت» از قهرمان کنشگر و تبدیل او به قهرمان خنثی است. «حجتی» که ابتدا می‌خواست جامعه را پر از عدل و داد سازد و معضلات اجتماعی را حل کند و برادرش را نجات بدهد و ... اما در پایان به این نتیجه می‌رسد که بهترین کار «خنثی بودن» است و اصالت بخشیدن به خود و حفظ بقای خود می باشد!

البته این «خنثی بودن» همان پیام موج نو فرانسه و رئالیسم شهری است که در فیلم سینمایی شنای پروانه ظاهر می شود. اینکه هیچ راه برون‌رفتی از معضلات و نکبت‌های اجتماعی نیست و جامعه همیشه دچار فلاکت ابدی است و از منظر فیلم‌ساز، این دورِ باطل تکثیر دیکتاتور  های کوچک و بزرگَ پلشت و معتاد و آنارشی فقرای خشن، همچنان ادامه دارد. فیلم هایی گه در آن ها خدا مرده و بشر به خود رها شده است و در این میان پوچ‌ترین واژه نجات و منجی می باشد. واژه ای که به صورتی عُریان در فیلم سینمایی شنای پروانه مطرح می شود و با برگزیدن و اتلاق آن به عنوان نام قهرمان محوری اثر سعی می شود تا به مخاطب سینمایی فهمانده شود که خودت آستین را بالا بزن و حقت را در این دیستوپیا بگیر و حتی به ارزش و مرام هم فکر نکن زیرا تنها اصل باقی‌مانده در جهان امروز؛ اصل «تنازع بقا» است. پس هر کاری بکن تا زنده بمانی و حقت را به هر شیوه‌ای بگیر و منتظر هیچ معجزه و ظهور هیچ منجی بشری نباش! از این جهت همان‌گونه که پایان فیلم، نمای جشن نیمه شعبان در شهر، سردی و برودتی به همراه دارد، گویا با این پیام همراه می شود که واقعاً «حجت و منجی» وجود ندارد و خودت باید حجت خودت باشی!